Dyskryminacja:

Nierówne, gorsze, często także łamiące prawo działanie, zaniechanie, kryterium lub przepis, dotyczące osób lub grup ze względu na ich rzeczywiste lub domniemane cechy tożsamości, takie jak: płeć, tożsamość płciowa, kolor skóry („rasa”), język, pochodzenie narodowe i/lub etniczne, religia, wyznanie lub bezwyznaniowość, światopogląd, stan zdrowia i stopień sprawności, wiek, orientacja psychoseksualna, status społeczny i ekonomiczny i inne (katalog nie jest zamknięty).

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami wyróżnia się m.in. następujące formy dyskryminacji:

• molestowanie,
• molestowanie seksualne.

Molestowanie (tzw. szykanowanie):

Niepożądane zachowanie związane z jedną lub kilkoma cechami tożsamości, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby fizycznej i stworzenie wobec niej zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery. Może przyjąć formę dowcipów i komentarzy zawierających przekazy antysemickie, rasistowskie, homofobiczne,  a także dokuczliwych i obraźliwych wyzwisk, przekraczania granic fizycznych, psychicznych, wykonywania obraźliwych gestów lub dźwięków np. cmokanie, gwizdanie.

Molestowanie seksualne:

Każde niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszące się do płci jakiejś osoby, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności tej osoby, w szczególności poprzez stworzenie wobec niej zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery; na zachowanie to mogą się składać fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy (np. dotykanie, zbyt bliskie podchodzenie, obmacywanie, komentarze odnoszące się do wyglądu, budowy ciała studentek lub studentów czy pokazywanie lub umieszczanie na widoku zdjęć przedstawiających osoby jako obiekty seksualne). Sformułowanie „niepożądane zachowanie” akcentuje brak zgody na dane zachowania i wyrażenie wobec nich sprzeciwu.

Mowa nienawiści:

Wszelkie formy ekspresji (wypowiedzi ustne, pisemne, przedstawienia graficzne i inne) wyszydzające, poniżające, lżące, oskarżające osoby lub inne podmioty, a także grożące im lub wzbudzające poczucie zagrożenia, ze względu na faktyczną lub domniemaną cechę tożsamości. Mową nienawiści jest publiczne wyrażanie przekonań, które deprecjonują, oczerniają, dehumanizują grupę osób ze względu na jakieś cechy tożsamości. Z mową nienawiści mamy do czynienia także w przypadku publicznego zaprzeczania, trywializowania lub usprawiedliwiania zbrodni ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości, albo zbrodni wojennych. Jednymi z przykładów mowy nienawiści są ksenofobiczne, antysemickie, rasistowskie napisy i rysunki np. na murach albo w mediach.

W Polsce znieważanie lub nawoływanie do nienawiści na tle narodowościowym, rasowym, etnicznym, wyznaniowym albo ze względu na bezwyznaniowość, jest zabronione i karalne na podstawie art. 256 i 257 kodeksu karnego. Te przestępstwa są ścigane w Polsce z urzędu, co oznacza, że policja albo prokuratura mają obowiązek samodzielnie i we własnym zakresie podjąć kroki prawne. Z tego powodu kluczowe jest zgłaszanie wszelkich takich incydentów. Nie ma w Polsce szczególnego przepisu prawa karnego, chroniącego wprost osoby przed mową nienawiści ze względu na inne przesłanki, ale w zależności od stanu faktycznego, zachowanie osoby używającej mowy nienawiści może stanowić inne przestępstwo.

Zgodnie z § 4 ust. 2 Statutu UJ „Uniwersytet przeciwdziała dyskryminacji i zapewnia równe traktowanie wszystkich członków wspólnoty uczelni”. Oznacza to również ochronę w zakresie innych, niż wymienione powyżej, przesłanek takich jak: pochodzenie, płeć, orientacja seksualna, tożsamość płciowa, niepełnosprawność – ze względu na które nie można doświadczać gorszego traktowania, w tym mowy nienawiści.

Dyskryminacja ze względu na płeć:

• Wykładowca zaniża wymagania stawiane studentkom: nie oczekuje od nich, że opanują cały materiał przerabiany podczas zajęć, zadaje im na egzaminie łatwiejsze pytania i łagodniej je ocenia.
• Studentka karmiąca piersią na korytarzu uczelni zostaje wyproszona z budynku przez obsługę sekretariatu ze względu na „obsceniczność”.
• Student i studentka odpowiadają na pytania podczas egzaminu. Na koniec egzaminator mówi: „Pan dostanie cztery, a pani pięć, bo jest pani nie tylko mądra, ale też ładna!”
• Utrwalanie stereotypowych wizerunków kobiet i mężczyzn w materiałach promujących działalność koła naukowego albo w toku studenckiej działalności kulturalnej (np. Wybory „Super Studenta” i „Najmilszej Studentki”).
• Naruszanie granic fizycznych innej osoby – np. poprzez niechciany dotyk, objęcia, pocałunki (objęcie przez wykładowcę studentki i pocałowanie jej w policzek przy wręczaniu certyfikatu ukończenia kursu może stanowić takie naruszenie granic).
• W czasie zajęć z chirurgii prowadzący uniemożliwia studentkom udział w zabiegach, „bo sobie nie poradzą” (mimo zgłaszanej przez nie gotowości do udziału w zabiegu). Prowadzący przez 20 minut zajęć omawia, jak powinny zachowywać się lekarki (grupa składa się tylko z kobiet). Mówi m.in. „pora skończyć z byciem córeczką tatusia”, zwraca się do grupy per „dziewczynki”. 

Molestowanie:

• Na zajęciach wychowania fizycznego student odmawia ćwiczenia w parze z kolegą, o którym plotka głosi, że jest gejem. Uzasadnia to słowami: „Obrzydza mnie kontakt z pedałami”. Osoba prowadząca nie reaguje, a student pozostaje bez pary i nie bierze udziału w ćwiczeniu.
• Wykładowca na zajęciach z prawa rodzinnego, omawiając instytucję małżeństwa, komentuje: „są pewne środowiska, które demoralizują społeczeństwo, zachęcając do legalizacji zboczeń”. Dwoje studentów wyraźnie okazuje swoje oburzenie, krzywiąc się i kręcąc przecząco głowami, a jeden z nich wstaje i mówi, że jako osoba homoseksualna czuje się upokorzony tego typu stwierdzeniem. Na sali panuje konsternacja, część studentów się śmieje, część wychodzi. Wykładowca nie reaguje.
• Studenci, ilekroć mijają na korytarzu wykładowcę o ciemnym kolorze skóry, naśladują małpy.
• Polscy studenci przedrzeźniają sposób mówienia w  języku polskim przez studentów pochodzących z innych krajów.
• Wykładowczyni dokucza na zajęciach osobom, które ukończyły studia I stopnia na innej uczelni, podczas odpytywania zadaje im trudniejsze pytania, nie dopuszcza do kolokwium bez wykonania dodatkowych (nieprzewidzianych sylabusem) zadań.
• Wyśmiewanie przez wykładowcę studentów i studentek studiujących na danym wydziale kierunek uznawany za mniej „elitarny” albo studiujących w trybie niestacjonarnym.
• Prowadząca wyśmiewa się z wierzących katolików. Większym szacunkiem obdarza osoby niewierzące i chętniej z nimi dyskutuje na jakikolwiek temat wymagający przedstawienia własnej opinii. Osobom wierzącym przerywa wypowiedzi, nie pozwala wypowiedzieć się na dany temat. Zapytana o powód takiej sytuacji, pani doktor stwierdza, że wypowiedź „nie wnosi nic do dyskusji” oraz „warto czasami zrewidować swoje poglądy”. Część osób wierzących, szczególnie katolików, ukrywa swoje poglądy, żeby nie dostać niższej oceny. Studenci i studentki boją się wypowiadać na jakiekolwiek tematy związane z wiarą i światopoglądem uważając, że jakakolwiek dyskusja merytoryczna na zajęciach nie ma sensu.

Molestowanie seksualne:

• Podczas zajęć wykładowczyni mówi: „Wiecie Państwo, teraz to każdy może sobie zmienić płeć, jak tylko mu się to podoba! Świat stanął na głowie!”
• Przed wejściem do sali egzaminator, widząc na korytarzu powtarzającą materiał studentkę, mówi: „Niech pani lepiej jakąś bluzkę z dekoltem założy, bo wątpię, żeby kobieta była w stanie to zrozumieć”.
• Komentarze studentów wobec studentek, np. „Z takimi płucami to na pewno zdasz ten egzamin.”.
• Wykładowca „pół żartem, pół serio” zapowiada, że studentki, które przyjdą na egzamin w spodniach, otrzymają niższe oceny niż te, które przyjdą na egzamin w spódnicach.
• Wykładowczyni upodobała sobie jedynego studenta w żeńskiej grupie i podczas zajęć pyta go, czy znalazł dziewczynę, żartuje z niego i nazywa „naszym chłopcem”, „rodzyneczkiem”.
• Seksistowskie „żarty”/memy/wiadomości – tj. odnoszące się do płci lub seksualności – publikowane na forum internetowym grupy, albo w grupie roku na FB.
• Podczas zajęć na kierunku edytorstwo, w trakcie omawiania CMYK, wykładowca mówi: „Jak to Paniom wytłumaczyć... Czy łatwiej jest pofarbować włosy na jasno, gdy są jasne, czy ciemne?”. W odpowiedzi z sali pada pomruk, że jasne. Wówczas wykładowca mówi: „No widzą Panie, ja to potrafię trafić do odbiorcy”. Na innych zajęciach stwierdza: „Tak to już jest w gramatyce, bo mężczyźni są ważniejsi”. Podobne uwagi są wypowiadane nagminnie i przeszkadzają większości grupy. Zwracanie uwagi wykładowcy spotyka się ze zdumieniem i niezrozumieniem z jego strony. Nie rewiduje on jednak swojego zachowania.

Mowa nienawiści:

• Podczas wykładu na temat historii USA, wykładowca mówi: „Ameryka została odkryta przez Krzysztofa Kolumba. Wyciął dzikich w pień, kładąc kres barbarzyństwu czerwonych. Wspaniała historia!”.
• Wlepka i sformułowanie „Zakaz pedałowania”, wisząca w windzie akademika.
• Szubienica z powieszoną Gwiazdą Dawida, namalowana na murze kamienicy.

Nie ma jednego sposobu reagowania na doświadczane nierówne traktowanie czy dyskryminację. Sposób reakcji na sytuację naruszającą nasze granice zależy od wielu czynników m.in. od:

• naszej pozycji/roli/funkcji – w tym także w relacji do sprawcy/sprawczyni;
• oceny sytuacji i celu, jaki chcemy osiągnąć reagując;
• formy reakcji (wypowiedź, działanie, zaniechanie itp.);
• miejsca (Internet, kontakt bezpośredni itp.);
• oceny konsekwencji;
• świadomości dotyczącej problemu;
• znajomości prawa i procedur.

Nie ma jednego idealnego wzorca reakcji, dlatego tak ważne jest, aby dokumentować przypadki molestowania, molestowania seksualnego i innych form dyskryminacji i reagować na nie w sposób, jaki w danym momencie jest dla nas dostępny i bezpieczny.

Poradniki – materiały kampanii "16 dni przeciwko przemocy ze względu na płeć", dostępne na https://bezpieczni.uj.edu.pl/poradniki:

• Kluczowe pojęcia z zakresu dyskryminacji;

• Dyskryminacja - kazusy obrazujące pojęcia i definicje;

• Ramy prawne zjawiska dyskryminacji.

Materiały filmowe, dostępne na https://www.youtube.com:

• dr Maciej Bocheński - 16 dni akcji przeciwko przemocy ze względu na płeć;

• Bo tylko tak znaczy tak. Poznaj ideę consentu;

• Tea and consent (in English).