Bezpieczeństwo może być rozumiane:

• obiektywnie – jako stan bez zagrożeń; stan, w którym nasze dobra nie są naruszone (w tym znaczeniu używa się terminu "bezpieczeństwo" albo "bezpieczeństwo obiektywne"),
• subiektywnie – jako stan psychologiczny, w którym nie odczuwamy zagrożenia (w tym znaczeniu używa się terminu "bezpieczeństwo subiektywne" albo "poczucie bezpieczeństwa").

Inne rozumienie bezpieczeństwa odnosi się do procesu, który do takiego stanu prowadzi, a który dotyczy etapu zapobiegania naruszeniu dóbr chronionych (prewencja) oraz etapu reagowania w sytuacji ich naruszenia i dążenia do naprawienia szkody.

Na Uniwersytecie Jagiellońskim dbamy o bezpieczeństwo całej społeczności akademickiej, ale w szczególności o bezpieczne i komfortowe warunki do nauki i prowadzenia badań naukowych przez osoby studiujące i przygotowujące prace doktorskie. W tym celu każdego roku prowadzimy badania poczucia bezpieczeństwa i doświadczeń w zakresie nierównego traktowania. Raporty z badań znajdziesz na stronie poświęconej jakości kształcenia (https://jakosc.uj.edu.pl/badania). Zachęcamy do brania udziału w badaniach i dzielenia się z nami uwagami, abyśmy mogli stale poprawiać zakres usług i budować środowisko nauki i pracy wolne od przemocy i dyskryminacji.

Swoją opinię na temat sposobu prowadzenia zajęć przez konkretne osoby możesz wyrazić w ankietach Oceny Zajęć Dydaktycznych dostępnych pod koniec każdego semestru. Więcej informacji na ten temat znajdziesz na stronie poświęconej jakości kształcenia (https://jakosc.uj.edu.pl/badania).

Jeśli w trakcie roku akademickiego będzie Ci potrzebne wsparcie w związku z sytuacją zagrożenia lub nierównego traktowania, skontaktuj się z osobami pracującymi w Dziale ds. Bezpieczeństwa i Równego Traktowania – Bezpieczni UJ. Więcej informacji oraz pełne dane kontaktowe znajdziesz na stronie: https://bezpieczni.uj.edu.pl/kontakt.

W sprawach związanych z bezpieczeństwem i higieną kształcenia kontaktuj się z Inspektoratem BHP.

Sytuacje zagrożenia często są dynamiczne, a ich świadkowie nie zawsze wiedzą, w jaki sposób zareagować. Często nawet nie zdają sobie sprawy, że zdarzenie, które obserwują, wymaga podjęcia przez nich jakiegoś działania. Część świadków może nie mieć świadomości, że dzieje się coś, co wymaga ich interwencji. Część zakłada, że ktoś inny udzielił już pomocy i ulega mechanizmowi rozproszenia odpowiedzialności (tzw. efekt widza – ang. bystander effect). Ktoś może się bać udzielić pomocy, bo nie wie, jak to zrobić albo boi się konsekwencji.

Nie ma jednego skutecznego modelu, jak zostać "idealnym", gotowym do niesienia pomocy świadkiem. Nie ma też jednego właściwego wzorca reagowania. Warto jednak mieć na uwadze kilka wskazówek, które mogą pomóc przezwyciężyć „efekt widza” i zwiększyć szansę uzyskania pomocy od świadków zdarzenia.

Zdarza się, szczególnie w internetowych dyskusjach, że pojawiają się słowa lub wypowiedzi, które nie mieszczą się w tzw. standardach dobrego zachowania. Znaczącą cześć takich zachowań – agresywnych lub obraźliwych komentarzy, memów itp. – nazwiemy "hejtem". Jest on w Polsce karany co do zasady jako przestępstwo zniesławienia albo znieważenia czy też nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość (art. 256 k.k.) albo znieważenia na tle narodowym, etnicznym lub rasowym (art. 257 k.k.).

Warto wiedzieć, że poza konsekwencjami przed sądem, osoby studiujące ponoszą także odpowiedzialność dyscyplinarną na uniwersytecie. Szczegółowe zasady postępowania dyscyplinarnego znajdziesz tutaj:

• https://studiuje.uj.edu.pl/studenci/sprawy-dyscyplinarne (studentki i studenci);
• https://studiuje.uj.edu.pl/doktoranci/sprawy-dyscyplinarne (doktorantki i doktoranci).

Zniesławienie (pomówienie) – art. 212 kodeksu karnego

Zniesławienie polega na pomawianiu innej osoby fizycznej, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Zniesławienie dotyczy zatem aspektu zewnętrznego, tj. opinii innych osób na temat osób lub podmiotów, które zostały zniesławione. Sprawca może zostać ukarany grzywną albo karą ograniczenia wolności. Surowiej karana (także pozbawieniem wolności do roku) jest sytuacja, kiedy sprawca pomawia ww. osoby lub podmioty za pomocą środków masowego komunikowania (w tym przez Internet).

Znieważenie (zniewaga) – art. 216 kodeksu karnego

Przestępstwo to polega na znieważeniu innej osoby fizycznej w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do tej osoby dotarła. Znieważenie godzi więc w aspekt wewnętrzny, tj. przekonanie osoby znieważonej o jej własnej wartości. Sprawca może zostać ukarany grzywną albo karą ograniczenia wolności. Surowiej karana (także pozbawieniem wolności do roku) jest sytuacja znieważenia za pomocą środków masowego komunikowania (w tym przez Internet).

Ściganie zniesławienia i znieważenia

Ściganie zniesławienia (art. 212 k.k.) i znieważenia (art. 216 k.k.) odbywa się z oskarżenia prywatnego, co oznacza, że tylko osoba, która doświadczyła takiego zachowania i czuje się nim pokrzywdzona, może podjąć kroki prawne. Powinna w takiej sytuacji złożyć do właściwego sądu prywatny akt oskarżenia, w którym musi co najmniej wskazać:

• osobę oskarżoną,
• zarzucany jej czyn,
• dowody, na których opiera oskarżenie (por. art. 487 kodeksu postępowania karnego).

Policja na żądanie osoby pokrzywdzonej przyjmuje ustną lub pisemną skargę i w razie potrzeby zabezpiecza dowody, po czym przesyła skargę do właściwego sądu. Sąd może polecić Policji dokonanie pewnych czynności dowodowych.

Większość z nas prawdopodobnie choć raz trafiła w przestrzeni publicznej czy medialnej na pojęcia stalkingu i gróźb. Ten pierwszy zwykle definiuje się jako naprzykrzanie się, nagabywanie, prześladowanie zagrażające bezpieczeństwu osoby. Grożenie zwykle utożsamiamy ze straszeniem.  W polskim prawie zarówno uporczywe nękanie (stalking), jak i groźby karalne stanowią przestępstwa. Warto pamiętać, że powszechne rozumienie tych pojęć odbiega od definicji wynikających z kodeksu karnego. Poniżej znajdziesz wyjaśnienia, które mogą pomóc Ci podjąć właściwe działania w razie doświadczenia zachowań karalnych.

Pamiętaj o zgłoszeniu sprawy na uczelni, szczególnie gdyby sprawcą okazała się inna osoba studiująca. Poza konsekwencjami przed sądem, osoby studiujące ponoszą także odpowiedzialność dyscyplinarną na uniwersytecie. Szczegółowe zasady postępowania dyscyplinarnego znajdziesz tutaj:

• https://studiuje.uj.edu.pl/studenci/sprawy-dyscyplinarne (studentki i studenci);
• https://studiuje.uj.edu.pl/doktoranci/sprawy-dyscyplinarne (doktorantki i doktoranci).

Groźba karalna (art. 190 k.k.)

Przestępstwo to polega na grożeniu innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona. Aby zatem mówić o groźbie karalnej musi dojść do sytuacji, w której:

• ktoś grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa (czynu bezprawnego i karalnego) na szkodę tej osoby lub osoby najbliższej – np. grożenie pobiciem, zgwałceniem, pozbawieniem życia, kradzieżą itp.; zapowiedź użycia środków prawnych nie jest więc groźbą karalną (innymi słowy, stwierdzenia „groził mi sądem/groziła mi policją” nie opisują przestępstwa groźby karalnej);
• ta karalna groźba musi wzbudzić uzasadnioną obawę, że zostanie spełniona (osoba pokrzywdzona musi mieć podstawy, by sądzić, że groźba zostanie spełniona).

Uporczywe nękanie/stalking (art. 190a k.k.)

Przestępstwo to polega na uporczywym nękaniu innej osoby lub osoby jej najbliższej, co wzbudza u tej osoby uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, albo na istotnym naruszaniu prywatności tej osoby. Karalne jest również podszywanie się pod inną osobę z wykorzystaniem jej wizerunku lub innych danych osobowych w celu wyrządzenia tej osobie szkody majątkowej lub osobistej.

Nękanie może przyjąć bardzo różne formy – np. połączenia/rozmowy telefoniczne, SMSy, e-maile, posty w mediach społecznościowych, ale również zaczepianie, nachodzenie, np. w miejscu zamieszkania albo na uczelni/w pracy, narzucanie się z prezentami itp. Aby doszło do popełnienia przestępstwa, zachowania muszą być „uporczywe”, tj. wielokrotne/powtarzające się, pomimo wyraźnego sprzeciwu ze strony osoby pokrzywdzonej (nieustępliwość sprawcy). Sprzeciw warto wyrazić w sposób, który będzie mógł stanowić dowód w ewentualnym postępowaniu karnym (np. jednorazowy e-mail/SMS/post z informacją, że nie życzymy sobie określonych zachowań).

Jeśli doświadczasz uporczywego nękania:

• Nie odpowiadaj na próby kontaktu ze strony sprawcy – wyraźnie wskaż, że nie chcesz kontaktu/zachowania są niechciane (np. „Nie chcę z Tobą żadnej formy kontaktu. Przestań do mnie pisać/dzwonić/chodzić za mną.”).
• Nie wdawaj się w dyskusję, nie próbuj przekonać do swoich racji.
• Unikaj kontaktu ze stalkerem (w jakiejkolwiek formie – także elektronicznej).
• Dokumentuj wszystkie incydenty – mogą stanowić dowód w sprawie.
• Zapisuj wiadomości/posty/próby kontaktu/niepokojące sygnały (nawet jeśli wydają się mało znaczące, mogą stanowić dowód/być istotne dla policji).
• Powiedz o tej sytuacji osobom, do których masz zaufanie, (może to być ktoś, z kim współpracujesz, ktoś z sąsiedztwa), i poproś  o wsparcie – takie osoby mogą zauważyć coś istotnego i ostrzec Cię albo Ci pomóc.
• Zdaj się na instynkt i nie narażaj się na niebezpieczeństwo (np. próbując zebrać dodatkowe dowody).
• Jeśli po twoim sprzeciwie stalker nadal próbuje się z Tobą kontaktować, udaj się na policję – zabierz ze sobą wszystkie dowody, poproś kogoś bliskiego, żeby Ci towarzyszył.

Ściganie stalkingu i gróźb karalnych

Ściganie gróźb karalnych (art. 190 k.k.) i uporczywego nękania (art. 190a k.k.) odbywa się na wniosek osoby pokrzywdzonej, co oznacza, że tylko osoba, która doświadczyła takiego zachowania i czuje się nim pokrzywdzona, może podjąć kroki prawne. Powinna w takiej sytuacji udać się do najbliższego komisariatu policji i złożyć zeznania, a także wniosek o ściganie sprawcy. Od chwili złożenia wniosku o ściganie, sprawa toczy się z urzędu, to znaczy, że organy ścigania samodzielnie we własnym zakresie podejmują czynności w sprawie. Jeśli przestępstwo jest ścigane na wniosek osoby pokrzywdzonej, policjant/policjantka ma obowiązek pouczyć o prawie złożenia takiego wniosku (zwykle pod koniec przesłuchania usłyszy się pytanie „Czy chce Pan/Pani złożyć wniosek o ściganie?”). Bez takiego wniosku postępowanie nie będzie się toczyć.